Atık Sulardan Numune Alma Klavuzu
Evsel ve endüstriyel atıksulardan numune alınması, numune alma programlarının tasarımı ve numune alma teknikleri gibi numune almanın ayrıntıları konusunda endüstriyel atıksu, ham atıksu ve arıtılmış atık su gibi bütün atıksu türlerini kapsar.
Numune alma programı farklı bir çok amaç için kullanılabilir. Bazı ortak amaçlar şunlardır.
- Atıksu akıntısındaki kirleticilerin derişimlerinin tayini,
- Atıksu akıntısı ile taşınan kirleticilerin yükünün belirlenmesi,
- Atıksu arıtma tesisinin çalışması için veri temin etmek,
- İstenilen deşarj yükü sınırlarına uyulup uyulmadığının denenmesi,
- Atıksu deşarjı ile ilgili olarak veri temini.
Atıksu numunelerinin korunmasının en yaygın yolu sıcaklığın 0°C ile 4°C arasında tutulmasıdır. Numuneler, bu sıcaklıklar arasında tutulduğunda ve karanlıkta depolandığında genellikle bozulmaz. Numuneleri analizden sorumlu laboratuvara, koruma metodunun seçilmesi, taşınması ve depolanması hususunda daima danışılmalıdır.
Numune toplanması, depolanması ve nakliyesinde kullanılan kapların tipi için analizden sorumlu laboratuara danışılmalıdır. Numune kabında yabancı maddeler tarafından adsorpsiyon, uçuculuk ve buharlaşma nedeniyle kayıpların önlenmesi gerekir.
Numune kabı seçiminde göz önünde tutulması istenilen faktörler şunlardır:
- Kırılmaya karşı yüksek dayanıklılık,
- Yüksek sızdırmazlık özelliği,
- Yeniden açılabilme kolaylığı,
- Yüksek sıcaklıklara dayanıklılık,
- Kullanışlı boyut, biçim ve kütle,
- Temizlenmeye ve yeniden kullanılmaya uygunluk,
- Temin kolaylığı ve maliyet.
Plastik kaplar atıksulardan numune alımında birçok olumlu özelliğinden dolayı tercih edilir. Ancak aşağıdaki analizlerin yapılması amacıyla alınacak numuneler için sadece cam kaplar kullanılmalıdır.
- Yağ ve gres,
- Hidrokarbonlar,
- Deterjanlar,
- Pestisitler.
Sterilize veya dezenfekte edilmiş kanalizasyon suyu numuneleri toplanacağı zaman steril kaplar ve numune alma aletleri kullanılmalıdır.
Numune Almada Kullanılan Cihaz Tipleri
1. Elle numune alma teçhizatı:
Atıklardan numune alma için en basit teçhizat, uygun uzunlukta saplar takılmış olan kova, kepçe veya geniş ağızlı şişeden ibarettir. Hacim 100 mL' den az olmamalıdır. Kompozit numunelerin hazırlanması için elle alınmış numuneler kullanılıyorsa kova, kepçe veya şişenin hacmi iyi belirlenmeli ve ± %5 doğruluk sınırları içerisinde olduğu bilinmelidir.
Elle numune alma teçhizatı numuneler üzerinde bilahare gerçekleştirilecek olan analizleri etkilemeyecek inert bir maddeden yapılmış olmalıdır.
Numune almaya başlamadan önce, malzeme deterjan ve su ile veya teçhizat imalatçısı tarafından önerildiği şekilde temizlenmeli ve sonunda su ile durulanmalıdır. Numune alma teçhizatı, bulaşma riskinin asgariye indirilmesi amacıyla atıksu akımlarından numune alınması için kullanılmadan önce yıkanmalıdır. İncelenen analizler deterjan türünden maddeler ise temizlemeden sonra durulamaya özel itina gösterilmelidir.
2. Otomatik numune alma teçhizatı:
Mevcut ticari cihazların bir kısmı sürekli numune almaya veya numunelerin peş peşe otomatik olarak toplanmasına izin verir. Bunlar her çeşit atıksu için kullanılabilir ve kolayca taşınabilir. Otomatik numune alıcıların temel olarak iki tipi mevcut olup, zaman oranlı ve akış oranlı diye adlandırılır. Numune alma cihazlarının bazıları her iki özelliğe de sahiptir.
Numune Alma Tipleri
Anlık ya da kompozit numune alma yöntemlerinden hangisinin seçileceği çalışmanın amacı göz önüne alınarak ya da yasal mevzuat gereklilikleri çerçevesinde belirlenmelidir.
İki numune alma tipi mevcuttur:
a) Anlık numuneler,
b) Kompozit numuneler.
Anlık numuneler : Bir anlık numunede, tüm numune hacmi bir seferde alınır. Anlık numuneler belirli bir zamanda atıksu kompozisyonu belirlemede faydalıdır. Bu durumda atıksuyun bileşimi ve hacmindeki küçük değişimler, bir anlık numunede daha üstün zamanı kapsayan kompozisyonların temsilcisi olabilir.
Kompozit numuneler : Kompozit numuneler, anlık numunelerin belirli sayısının karışımından veya atıksuyun sürekli olarak toplanması yoluyla hazırlanır.
Kompozit numunelerin iki tipi vardır:
a) Zaman ağırlıklı numuneler,
b) Akış ağırlıklı numuneler.
Zaman ağırlıklı numuneler, numune alma dönemi boyunca değişmez aralıklarla alınan eşit hacimli anlık numunelerden ibarettir.
Zaman ağırlıklı kompozit numunelerin alımı, kanalizasyon suyu veya çıkış suyunun ortalama kalitesi araştırıldığı zaman uygundur. (Mesela bir kalite standardı ile uygunluğunun tayininde veya işlem tasarım amacıyla atıksuyun kalitesinin tayininde sabit atıksu akışı olduğu hallerde).
Akış ağırlıklı kompozit numuneler; numune alma dönemi boyunca hacim ve çıkış suyu akışına orantılı numune hacmi gibi bir yolla alınan ve karıştırılan anlık numunelerden ibarettir. Akış ağırlıklı kompozit numuneler, numune alma amacı kirleticilerin yüklerini belirlemek olduğunda kullanılmalıdır.
Bir akış ağırlıklı kompozit numune; numune alma noktasından geçen miktarı belirli çıkış suyundan alınan her bir eşit hacimli anlık numunenin veya numune alma zamanındaki akışa orantılı olarak değişen hacimlerdeki numunelerin sabit zaman aralıkları ile alınması ile elde edilebilir.
Akış ağırlıklı ve zaman ağırlıklı numune almanın her ikisinde de, anlık numunelerin her birinin hacmi 50 mL' den daha büyük olmalıdır. Temsil eden numunelerin toplanması amacıyla anlık numune hacimlerinin 200 mL ile 300 mL arasında olması sıkça tavsiye edilir.